νηστεία

Η εθελοντική ή υποχρεωτική αποχή από την τροφή γενικά ή από ορισμένες τροφές. Ο όρος χρησιμοποιείται από πολλούς λαούς για να δηλώσει κυρίως την εθελοντική αποχή από ορισμένες τροφές (ιδιαίτερα λιπαρές) για θρησκευτικούς λόγους. Η ν. ως θρησκευτική άσκηση είναι ανατολική συνήθεια, ήταν δε σε χρήση σε πολλούς λαούς της αρχαιότητας. Οι Αιγύπτιοι νήστευαν σε όλες τις γιορτές και κυρίως της Ίσιδας για λόγους θρησκευτικούς ή υγιεινής. Από αυτούς το έθιμο πέρασε στους Έλληνες και τους Εβραίους, από τους οποίους αργότερα μεταδόθηκε στους χριστιανούς και τους Μωαμεθανούς. Οι αρχαίοι Έλληνες νήστευαν μόνο κατά την περίοδο των Ελευσίνιων μυστηρίων και των Θεσμοφορίων για κάθαρση και εξιλασμό, οι δε Σπαρτιάτες πριν από κάθε πολεμική επιχείρηση. Οι Εβραίοι νήστευαν, κατά τον Μωσαϊκό Νόμο, μία μόνο δημόσια τακτή νηστεία κατά τη γιορτή του Εξιλασμού, μετά την αιχμαλωσία όμως δημιουργήθηκαν και άλλες τακτές νηστείες, εκτός από τις έκτακτες, ιδίως τον τέταρτο, πέμπτο, έβδομο και δέκατο μήνα. Παλαιότερα περιόριζαν απλώς τον αριθμό των γευμάτων τους, σήμερα όμως υποβάλλονται σε ολιγοήμερη ν. απέχοντας τελείως από τροφή και ποτό. Οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν πλατιά τη ν. και κυρίως σε κρίσιμες εθνικές στιγμές, ενώ οι Μωαμεθανοί της έδωσαν τέτοια σπουδαιότητα ώστε έγινε από τα σημαντικότερα στοιχεία της μουσουλμανικής θρησκείας. Ολόκληρο τον μήνα Ραμαζάν, πριν από τη γιορτή του Μπαϊράμ, δεν τρώνε τίποτα ως τη δύση του ήλιου, αλλά τη νύχτα παραδίνονται σε πανηγυρικές ευωχίες, ασυνήθιστες στην καθημερινή τους ζωή. Οι βουδιστές του Θιβέτ υποβάλλονται σε δυο είδη ν., την αυστηρή, που διαρκεί 24 ώρες και την ηπιότερη, κατά την οποία τρώνε μόνο το βράδυ. Οι Κινέζοι και οι Ιάπωνες νηστεύουν κυρίως όταν τους χτυπούν μεγάλες συμφορές, οι δε βραχμάνες της Ινδίας νηστεύουν συχνά και αυστηρά. Οι προφήτες καταδίκασαν τη ν. που δεν προέρχεται από εσωτερική διάθεση και ο Ιησούς εναντιώθηκε στη ν. των Φαρισαίων. Το έθιμο παρέλαβαν και οι χριστιανοί και το διαμόρφωσαν σε αξιόλογο παράγοντα της πνευματικής τους ζωής. Ν. ονομάζονταν επίσης οι θεσπισμένες από την Εκκλησία μέρες, κατά τις οποίες οι πιστοί με πνευματική συντριβή και μετάνοια απέχουν από τις απολαύσεις της ζωής, καθώς και από ορισμένες τροφές και ποτά. Τέτοιες ν. είναι η Μεγάλη Σαρακοστή, η σαρανταήμερη ν. πριν από τα Χριστούγεννα, η ν. των αγίων Αποστόλων που αρχίζει την Κυριακή των αγίων Πάντων και λήγει στις 29 Ιουνίου, η ν. της Κοίμησης της Θεοτόκου (1-15 Αυγούστου) η Τετάρτη και Παρασκευή κάθε βδομάδας, η ν. της γιορτής της αποκεφάλισης του Ιωάννη του Πρόδρομου (29 Αυγούστου), η ν. της γιορτής της Ύψωσης του Τίμιου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου) και η προηγουμένη των Θεοφανείων. Κατά τις μέρες των ν. επιβάλλεται αποχή από ορισμένες τροφές, όπως το κρέας, τα ψάρια εκτός από μερικά είδη, τα αβγά, το γάλα και τα προϊόντα του, το λάδι. Κυριακές των Ν. Έτσι ονομάζονται οι πέντε Κυριακές της Μεγάλης Σαρακοστής πριν από την Κυριακή των Βαΐων και διακρίνονται ανάλογα με τη σειρά τους σε A’ Ν., Β’ Ν. κλπ. Η A’ Ν. ονομάζεται και της Ορθοδοξίας σε ανάμνηση της αναστήλωσης των ιερών εικόνων και του θριάμβου της Ορθοδοξίας η δε Γ’ Ν. της Σταυροπροσκυνήσεως, επειδή εκείνη την ημέρα οι πιστοί προσκυνούν τον Τίμιο Σταυρό.

* * *

και νήστεια, η (ΑΜ νηστεία, Μ και νήστεια και νηστειά) [νηστεύω]

1. αποχή από το φαγητό, μη λήψη τροφής, ασιτία

2. εκούσια αποδοχή για μία ή περισσότερες ημέρες από ορισμένες ή και όλες τις τροφές μέσα στα πλαίσια συγκεκριμένων θρησκευτικών ή πνευματικών σκοπών

3. (κατ' επέκτ.) αποχή για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα από τις σαρκικές απολαύσεις, αλλά και από κάθε ευχαρίστηση ή ηδονή που πηγάζει από επίγεια αγαθά

4. το χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια τού οποίου τελείται η εκούσια αποχή από ορισμένα φαγητά («η νηστεία τού Πάσχα»)

νεοελλ.

1. διατροφή ελλιπής και ανεπαρκής για να ζήσει κανείς («η ακαματιά, η φτώχεια και η νήστεια πρωτοξάδελφα», παροιμ.)

2. μεγάλη και ακούσια καθυστέρηση στη λήψη τροφής κατά τη διάρκεια μιας μέρας

3. σχολική τιμωρία παλαιότερων αναχρονιστικών παιδαγωγικών συστημάτων, κατά την οποία ο δάσκαλος υποχρέωνε τον μαθητή να παραμείνει στο σχολείο μερικές ώρες μετά τη λήξη τών μαθημάτων και να μένει νηστικός

4. φρ. «Κυριακές τών Νηστειών»

εκκλ. οι πέντε Κυριακές τής Μεγάλης Τεσσαρακοστής που προηγούνται τής Κυριακής τών Βαΐων

5. παροιμ. «νηστεύει ο δούλος τού θεού, γιατί φαΐ δεν έχει» — λέγεται ειρωνικά γι' αυτούς που αναγκάζονται να νηστέψουν επειδή δεν έχουν να φάνε

μσν.

συνεκδ. εγκράτεια στο φαγητό

αρχ.

η τρίτη ημέρα τής εορτής τών Θεσμοφορίων, κατά την οποία απείχαν από το φαγητό.